مروری بر سیستم دفع ادرار انسان
مهمترین نقش دستگاه ادرای چیست؟
دفع مواد اضافی و زائد خون و تولید ادرار است.
که محیط داخلی را برای سلولها ثابت نگه میدارد.
همچنین به تنظیم آب نیز کمک میکند
یعنی هر گاه آب زیادی بنوشیم،
آب اضافی از طریق کلیه ها دفع شده
و ادرار رقیق میشود و هنگامیکه تشنه باشیم،
کلیه ها با جذب آب از ادرار
میزان آب محیط داخلی بدن را ثابت نگه میدارند.
به همین دلیل ادرار ما در زمانی که تشنه باشیم غلیظ تر و کمتر است.
اعضای دستگاه ادراری عبارتند از :
کلیه ها
میزنای
مثانه
میزراه
کلیه که در انگلیسی به آن Kidney میگویند
اصلی ترین و مهمترین عضو دستگاه دفع ادراری هستند
که به صورت دو اندام لوبیایی شکل
در بالای ناحیه کمر قرار گرفته اند.
کلیه راست به علت وجود کبد در بالای
آن کمی پایین تر از کلیه چپ قرار گرفته است.
در واقع اندامهای تصفیه سازی سریع بدن کلیه ها هستند.
هریک از کلیه ها بیش از یک میلیون صافی کوچک دارد.
در واقع خون جریان یافته به کلیه ،
از پیچ و خم فیلتر های ریز عبور میکند
و مواد زاید خود را از دست میدهد .
خون تصفیه شده ،سپس به جریان خون باز میگردد.
خون با فشار از قلب به کلیه ها میرود
و به این ترتیب جریان خون تحت فشار ،تصفیه میشود.
هر کلیه از دو بخش قشری و مرکزی تشکیل شده است.
بخش قشری کلیه از قسمتهایی به نام نفرون تشکیل شده است
که کار تصفیه خون و تولید ادرار را انجام میدهند.
(بخش قشری تیره تر است و بخش مرکزی روشنتر است. )
در ضمن بخش مرکزی از
قسمتهای مثلثی به نام هرمها تشکیل شده است .
راس این هرمها به طرف بخش مرکزی کلیه ،
لگنچه کلیوی است که ادرار در آن ریخته میشود.
کلیه ها شامل میلیونها رگهای خونی باریک هستند
که به صورت حلقه های کوچک به هم پیچیده شده اند.
هر حلقه کاملا به وسیله یک کیسه دو لایه ،
به اندازه نوک سوزن احاطه شده است.
این کیسه ها فیلتر (صافی) هستند.
مواد زاید از دیواره مویرگهای خونی به داخل کیسه ها تراوش شده
و به لوله های باریکی به نام لوله های ادراری هدایت میشوند.
لوله های ادراری مواد زاید را جمع آوری نموده و خارج میسازند.
میلیونها مویرگ و صافی هایی که مواد زاید از آنها عبور میکند
در قشر کلیه ها قرار دارند
و بیشتر لوله های ادراری در بخش مرکزی کلیه قرار دارند.
لوله های ادراری مانند
جویبارها در بخش هرمها به هم می پیوندند
و لوله های بزرگتری را پدید میآورند
که نوک آنها به راس هر هرم ختم میشود.
بدین ترتیب از راس هرمها
مایعات زاید به درون لگنچه کلیوی میریزد.
نفرون چیست؟
هر نفرون به عنوان واحد عملکردی کلیه از
چهار قسمت زیر تشکیل شده است:
جسمک کلیوی یا کپسول بومن
لوله خمیده نزدیک
لوله هنله یا U شکل
لوله خمیده دور
خون برای فرآیند تصفیه از طریق سرخرگ کلیوی وارد نفرونها شده
و به ترتیب کپسول بومن، لوله خمیده نزدیک
و لوله هنله را طی کرده تا از مواد زائد خون ادرار تولید شود.
سپس لوله های خمیده دور نفرون ها به هم متصل شده
و لوله جمع کننده را میسازند که ادرار تولید شده را به لگنچه میبرد.
مجرایی به نام میزنای بین کلیه و مثانه قرار دارد
که ادرار را از لگنچه به مثانه منتقل میکند.
بدانید که وقتی مثانه خالی باشد ،پهن و خوابیده است .
اما وقتی پر باشد کروی و سر آن برآمده میشود.
هنگامیکه حجم ادرار در مثانه به میزان مشخصی رسید
حالت دفع در فرد ایجاد میشود
و ادرار از طریق میزراه از بدن خارج میشود.
در انتهای مثانه ،مجرای خروج ادرار قرار دارد که
ادرار از آن به خارج از بدن هدایت میگردد.
در واقع وقتی کم کم ادرار وارد مثانه میشود
و این کیسه که دیواره ای ماهیچه ای دارد بتدریج پر میشود
وقتی حدود 400 سی سی ادرار در مثانه جمع آوری شود،
اعصاب دیواره آن پیامها را به مغز میفرستد .
مغز میداند که ادرار باید بسرعت از بدن خارج شود
و سپس از مرکز عصبی ،پیام عصبی به ماهیچه های
که کنترل مجرای خروج ادارار رابه عهده دارند،فرستاده میشود .
برای خروج ادرار ،
دریچه ماهیچه ای که در مجرای ادرار است ،باز میشود
و ماهیچه های مثانه منقبض میگردند.
حلقه ماهیچه ای دور این لوله شل میشود .
ماهیچه مثانه به سوی پایین فشرده
و مایعات زاید با فشار به سوی خارج هدایت میشوند.
در انتها خون تصفیه شده توسط سیاهرگ کلیوی
به بزرگ سیاهرگ زیرین قلب و دهلیز راست بر می گردد.
ادرار از اوره، نمک های اضافی خون و مقداری آب تشکیل شده است.
