تمامی این فرآیندها در ساختمانی پیچ در پیچ
و رازآلود که یک و نیم کیلوگرم در انسان بالغ وزن دارد رخ میدهد
و دنیای انسانها بدون آن، هیچ تفاوتی با دنیای حیوانات ندارد.
مغز، نخاع و عصب های محیطی،
سامانه گسترده، پیچیده و یکپارچه ای از
پردازش اطلاعات را پدید آورده اند که
«سیستم عصبی مرکزی» نامگذاری شده است.
به طور کلی، این شبکه مسئول تنظیم تمام
جنبه های خودآگاه و ناخودآگاه زندگی ماست.
بررسی علمی
مغز و سیستم عصبی، نوروساینس،
نوروبیولوژی یا علوم اعصاب خوانده میشود.
به دلیل اینکه علوم اعصاب رشته ای بسیار وسیع است
و مغز و سیستم عصبی بسیار پیچیده اند،
در این مقاله بیشتر به موارد پایه ای اشاره میکنیم
و چندان وارد عملکردهای پیچیده سیستم عصبی نخواهیم شد.
این نورون ها، از سه بخش اصلی تشکیل شده اند:
بدنه سلولی یا سوما:
این قسمت، تمامی آنچه که یک سلول نیاز داشته باشد را در خود جای میدهد،
مثل نوکلئوس که شامل DNA است، شبکه آندوپلاسمی
برای ساخت ریبوزومها، ریبوزومها برای ساخت پروتئین،
میتوکندری برای تبدیل گلوکز یا قند به انرژی.
اگر این قسمت آسیب ببیند، بدون شک نورون هم از بین خواهد رفت.
آکسون:
این بخش طویل و بلند، پیام را از محیط دریافت کرده
و به سمت سلول و دندریتها هدایت میکند.
بسته به نوع نورون، آکسون میتواند توسط غلاف میلین پوشیده شده باشد،
دقیقا همانند یک سیم فلزی که توسط پوششی پلاستیکی محافظت میشود.
میلین از چربی و پروتئین ساخته شده و به نورون اجازه میدهد تا
با سرعت بیشتری، پیام را به صورت پرشی در طول آکسون جا به جا کند.
نورونهای موجود در مغز و طناب عصبی عمدتا میلین ندارند اما اعصاب محیطی دارند.
دندریت یا پایانه عصبی:
زائده های باریک و کوچکی هستند که از بدنه سلول منشعب شده
و راه برقراری ارتباط نورون با دیگر سلولها یا عوامل محیطی هستند.
در حقیقت، دندریت ها همه اطلاعات را دریافت کرده و به آکسون میدهند.
انواع نورونها
نورونهای حسی:
سیگنالهایی از اعضای بیرونی ماهیچه، پوست و ... را به سیستم عصبی ارائه میدهند.
نورونهای حرکتی:
سیگنالهایی از سیستم عصبی به اعضای بیرونی ارائه میدهند.
نورونهای حد واسط:
این نورونها، مدلهای مختلف سلول ها را در
مغز و طناب عصبی به یکدیگر وصل میکنند.
مغز از قسمت های زیر تشکیل شده است:
ساقه مغز:
مشتمل بر سه بخش بصل النخاع، پل مغزی و مغز میانی است.
حیوانات سطح پایین، صرفا بصل النخاع را دارند
و از دو قسمت دیگر محروم اند.
ساقه مغز، واکنشها و فعالیتهای اتوماتیک بدن نظیر فشار خون و ضربان قلب
و همچنین حرکات اندام ها را کنترل میکند.
از دیگر وظایف این بخش، کنترل اعمال درونی بدن،
مثل هضم، گوارش، ادرار و ... است.
مخچه:
این بخش از سیستم عصبی، کنترل حرکات بدن را به عهده دارد
و زمانی که یک فرد نمیتواند به خوبی بدن خود را
تحت فرمان داشته باشد، دچار مشکلی در این قسمت است.
هیپوتالاموس و غده هیپوفیز:
این غدد مسئول اعمال احشایی، دمای بدن و واکنش های رفتاری نظیر
خوردن، آشامیدن، نیازهای جنسی، خشونت و لذت بردن هستند.
فشر مغز یا کورتکس:
لایه ای به ضخامت 2 الی 4 میلی متر که
سرتاسر مغز را پوشانده و مسئول رفتارهای ارادی انسان است.
این لایه ی باریک به نسبت باقی نقاط درونی مغز رنگ تیره تری دارد
که علت آن، نحوه قرار گیری اندامهای نورونها است.
مغز و نخاع انسان توسط یک لایه مستحکم به نام مننژ پوشیده شده
که از برقراری ارتباط آن با هر جسم سختی، مثل استخوانها جلوگیری میکند.
برای محافظت بیشتر، مغز و نخاع در مایعی به نام
«مایع مغزی-نخاعی» غوطه ور شده اند.
این مایع توسط شبکه کوروئید ساخته می شود که درون مغز قرار گرفته است.
از طریق یک سری کانالها، این مایع از مغز خارج شده
و کم کم فضای بیرونی آن و همچنین دور نخاع را می پوشاند.
مایع مغزی نخاعی، به شدت تحت حفاظت قرار دارد
و به این سادگی، هیچ ماده ای نمیتواند وارد آن شود.
سد خونی-مغزی در برابر مایع مغزی نخاعی
و دیگر مایعات بدن (عمدتا خون) قرار گرفته
و نمیگذارد هر پاتوژنی وارد آن شده و مغز را مختل کند.